ίων βιβλία για κάθε επιστήμη, τέχνη και επάγγελμα

Η παρούσα μελέτη αποτελεί διευρυμένη μορφή μιας σειράς διαλέξεων που απευθύνθηκαν σε φοιτήτριες και φοιτητές του T.E.I. Αθήνας στα πλαίσια του Ιδρυματικού Προγράμματος για Θέματα Φύλου και Ισότητας και συγκεκριμένα στο πλαίσιο του σήματος "Γυναίκα και Ανθρώπινα Δικαιώματα". 

Αρχικά, θα εξεταστεί ο προσδιορισμός της έννοιας του όρου ανθρώπινα δικαιώματα, η συνταγματική κατοχύρωση και προστασίας τους και το τι ορίζεται ακριβώς στο Σύνταγμα, στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και στο Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την προστασία των γυναικών, την ισότητα και την προστασία του γάμου, της μητρότητας και της οικογένειας.

Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο στη συγκεκριμένη ενότητα είναι η συνταγματική κατοχύρωση της αρχής της ισότητας καθώς και άλλες ειδικές μορφές ισότητας, οι οποίες θεμελιώνονται στο Σύνταγμά μας, όπως για παράδειγμα η ίση πρόσβαση στις δημόσιες λειτουργίες, η φορολογική ισότητα, η στρατολογική ισότητα, η ισότητα ψήφου και η ισότητα των διαδίκων . 

Στη συνέχεια, θα επιχειρηθεί μια ιστορική αναδρομή με αναφορά στο νομικό status της γυναίκας σύμφωνα με τα Αρχαία Ελληνικά Δίκαια, και κυρίως το δίκαιο της κλασικής Αθήνας του 5ου π.Χ. αιώνα, στη συνέχεια σύμφωνα με το Ρωμαϊκό και τέλος το Βυζαντινό Δίκαιο. Συγκεκριμένα. μετά από μια σύντομη αναφορά στη νομική φύση των πατριαρχικού ν και μητρι-αρχικών συστημάτων θα αναλύσουμε θεσμούς της Αρχαίας Ελλάδας, κυρίως της κλασικής Αθήνας του 5ου και 4ου π.Χ. αιώνα, καθώς οι πηγές που διασώθηκαν σχετικά με τα δίκαια άλλων πόλεων είναι ελλιπέστατες. 

Όμως, υπάρχουν αρκετά στοιχεία για το ευνοϊκό νομικό καθεστώς που ίσχυε για τις γυναίκες των δωρικών πόλεων, ειδικά της Σπάρτης και της Γόρτυνας, μιας πόλης που βρισκόταν στη νοτιοανατολική πλευρά της Κρήτης και της οποίας το δίκαιο διακρινόταν για το φιλελεύθερο πνεύμα του. Η γυναίκα μέσα από τους θεσμούς του γάμου, του διαζυγίου και της προίκας (θεσμού που επέζησε άλλωστε στην Ελλάδα μέχρι και πριν από είκοσι χρόνια), καθώς και τα κληρονομικά δικαιώματα - τα ανύπαρκτα κληρονομικά δικαιώματα της γυναίκας στην Αρχαία Ελλάδα - θα μας απασχολήσουν στο κεφάλαιο αυτό.

Η νομική θέση της γυναίκας στην Αρχαία Ρώμη θα αποτελέσει μια εξίσου ενδιαφέρουσα ενότητα, καθώς το Ρωμαϊκό Δίκαιο χαρακτηριζόταν από θεσμούς πατριαρχικής φύσης, Όπως ο θεσμός του pater familias, ο οποίος επιβίωσε μέχρι πρόσφατα: για παράδειγμα, στο άρθρο 1387 του παλαιού ΑΚ (πριν από τη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου με το νόμο 1329/83), με τίτλο "ο ανήρ αρχηγός του οίκου", οριζόταν ότι "ο ανήρ είναι η κεφαλή της οικογενείας και αποφασίζει περί παντός ό,τι αφορά τον συζυγικών βίων, ενόσω η απόφασης αυτού δεν παρίσταται ως κατάχρησης δικαιώματος".

Μέσα από τις δύο μορφές γάμου που ίσχυαν στην Αρχαία Ρώμη. τον "αυστηρό" ή "μετ'' εξουσίας" γάμο και τον "ελεύθερο" ή "χαλαρό" γάμο, καθώς και μέσα από τις προϋποθέσεις και τα κωλύματα για τη σύναψη ενός έγκυρου γάμου, τους θεσμούς της προίκας και του διαζυγίου, όπως ίσχυαν, οριοθετούνται επίσης τα δικαιώματα της αρχαίας Ρωμαίας και προσδιορίζεται ο βαθμός ελευθερίας της. 

Τέλος, θα εξεταστεί η νομική θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο, η οποία αν και δεν βελτιώθηκε σημαντικά, εντούτοις παρουσίασε σημαντικές αλλαγές που οφείλονται στη σταδιακή επικράτηση του χριστιανισμού και των χριστιανικών αντιλήψεων. Μέσα από μία εποχή άγνοιας, μυστικοπάθειας, δεισιδαιμονίας και άκρατης θρησκοληψίας, θριαμβεύει το λαμπρό πνεύμα αυτοκρατόρων όπως ο Ιουστινιανός ή ο Λέων Στ'' ο Σοφός, που εκδηλώνεται μέσα από νομοθετικές ρυθμίσεις που έμειναν στην Ιστορία. 

Δεδομένου ότι η μελέτη δεν απευθύνεται σε νομικούς, θα καταβληθεί προσπάθεια αποσαφήνισης βασικών εννοιών του εργατικού και οικογενειακού δικαίου και θα δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στα εργασιακά δικαιώματα της γυναίκας, όπως ίσχυσαν στο παρελθόν και όπως ισχύουν σήμερα, με συγκεκριμένη αναφορά στο δικαίωμα της εργασίας, της ίσης αμοιβής και της ίσης μεταχείρισης, στα δικαιώματα της εργαζόμενης μητέρας καθώς και στην οριοθέτηση του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη με παράλληλη εξέταση του φαινομένου της σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία. Έχουν περάσει είκοσι χρόνια από την τροποποίηση του Αστικού Κώδικα με το νόμο 1329/1983, ο οποίος αποτελεί τομή στη νομοθετική και κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδας.

Υπό το πρίσμα των ρυθμίσεων που ισχύουν σήμερα, θα εξετάσουμε το γάμο ως δικαιϊκό θεσμό, τη συνταγματική κατοχύρωση του. την εισαγωγή του πολιτικού γάμου στην ελληνική έν νομή τάξη το έτος 1982 και. τέλος, τις προϋποθέσεις και τα κωλύματα για τη σύναψη ενός έγκυρου γάμου. Ταυτόχρονα, θα επιχειρηθούν συγκριτικές αναφορές και παραλληλισμοί με τις διατάξεις που ίσχυαν πριν από τη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου, δηλαδή πριν από το 1983. 

Η γυναίκα μέσα από την εκδήλωση των προσωπικών αποτελεσμάτων που παράγει η έγγαμη συμβίωση, όπως είναι η υποχρέωση για συμβίωση, η προστασία της προσωπικότητας μέσα στο γάμο και η κοινή συμβολή στις οικογενειακές ανάγκες, θα αποτελέσει επίσης μία σημαντική ενότητα αυτού του κεφαλαίου. Στο πλαίσιο των περιουσιακών αποτελεσμάτων του γάμου, θα μας απασχολήσουν τα δύο συστήματα που καθιερώνονται από τον Αστικό μας Κώδικα, το σύστημα της περιουσιακής αυτοτέλειας και το - όχι και τόσο διαδεδομένο - σύστημα της κοινοκτημοσύνης.

Σε αυτό το κεφάλαιο, επίσης, είναι πολύ ενδιαφέρον να αναφερθούμε στον αναχρονιστικό θεσμό της προίκας, ο οποίος καταργήθηκε με την προαναφερθείσα μεταρρύθμιση. Θα μας απασχολήσει, επίσης, η γυναίκα μέσα από το θεσμό του διαζυγίου: Συγκεκριμένα, θα μιλήσουμε για τις δύο μορφές διαζυγίου που αναγνωρίζει πια η ελληνική έννομη τάξη, το διαζύγιο κατ'' αντιδικία και το συναινετικό διαζύγιο, το οποίο εισήχθη στον Αστικό Κώδικα με την τροποποίηση του το 1983.

Περαιτέρω, θα εξετάσουμε τα δικαιώματα της γυναίκας ως προς τη διατροφή μετά το διαζύγιο καθώς και έναν επίσης νέο θεσμό, την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, η οποία δεν ίσχυε κατά το παλαιότερο Οικογενειακό Δίκαιο. Ένα ακόμη ενδιαφέρον κεφάλαιο θα αποτελέσει η γυναίκα ως μητέρα, ως προς τις σχέσεις της με τα παιδιά της. 

Σε αυτή την ενότητα, θα εξετάσουμε ζητήματα όπως αυτά που άπτονται του επωνύμου των παιδιών και της άσκησης της γονικής μέριμνας. Θα μας προβληματίσουν αρκετά οι νέες μορφές μητρότητας, οι οποίες προκύπτουν από το νόμο 3089/2002 με τίτλο "Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή", που εισάγει νέους θεσμούς στην ελληνική έννομη τάξη.

Αξιοσημείωτο είναι το ότι σύμφωνα με το νόμο αυτόν, επιτρέπεται η τεχνητή γονιμοποίηση υπό όρους και απαγορεύεται η κλωνοποίηση οος μέθοδος αναπαραγωγής, όμως αφήνεται σε εκκρεμότητα το θέμα του επιτρεπτού της κλωνοποίησης για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς. Θα προβληματιστούμε επίσης με τα υπέρ και τα κατά της post mortem (μεταθανάτιας) τεχνητής γονιμοποίησης καθώς και με τον αμφιλεγόμενο αλλά πολύ σημαντικό θεσμό της παρένθετης ή υποκατάστατης μητρότητας, η οποία επίσης κατοχυρώνεται με τον καινούργιο αυτό νόμο.

Τέλος, θα μας απασχολήσει μια ακόμη νέα ρύθμιση, αυτή της προσβολής της μητρότητας. Ανατρέπεται, επομένως, πια ο ρωμαϊκός κανόνας "mater semper certa est" (η μητέρα είναι πάντα σίγουρη), αφού είναι δυνατό να υπάρξουν τρεις "μητέρες" : η γυναίκα που επιθυμεί την απόκτηση παιδιού (η κοινωνική μητέρα), η γυναίκα που συνεισφέρει το γενετικό υλικό (η γενετική μητέρα) και η γυναίκα που κυοφορεί και φέρνει στον κόσμο το παιδί αυτό (η κυοφόρος μητέρα)... 

Στο τελευταίο κεφάλαιο της μελέτης αυτής "Γυναίκα και Πολιτικά Δικαιώματα", κάνοντας μία σύντομη ιστορική αναδρομή θα κατανοήσουμε την εξέλιξη του δικαιώματος της ψή-φου TCOV γυναικών, δηλαδή την πορεία της διεκδίκησης και αναγνώρισης των πολιτικών δικαιωμάτων τους, από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους μέχρι σήμερα. Περαιτέρω, θα εξετάσουμε την κατάκτηση του δικαιώματος ψήφου σε άλλες χώρες του πλανήτη μας.

Τέλος, θα αναφερθούμε στη συμμετοχή της σύγχρονης γυναίκας στο δημόσιο βίο, την απογοητευτική, όπως θα διαπιστώσουμε, συμμετοχή της σημερινής Ελληνίδας στις πολιτικές υπεύθυνες θέσεις του τόπου μας. Αισθάνομαι την ανάγκη να αναφέρω ότι στόχος των συγκεκριμένοι διαλέξεων δεν ήταν να αναδειχθεί τόσο ο νομικός, όσο ο κοινωνικός χαρακτήρας του συγκεκριμένου θέματος, των ατομικών δικαιωμάτων δηλ. της γυναίκας, υπό το πρίσμα των κοινωνικών προεκτάσεων που απορρέουν από τη θέση και δράση της γυναίκας στην εποχή μας. 

Τέλος, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον Πρόεδρο του Τ.Ε.Ι Αθήνας Δρα Γεώργιο Καλκάνη, στη φίλη Δρα Ελένη Αλεξανδρή, Καθηγήτρια και υπεύθυνη για το συντονισμό του Ιδρυματικού Προγράμματος για Θέματα Φύλου και Ισότητας, και σε όλους αυτούς, οι οποίοι με την υποστήριξη και την αμέριστη συμπαράσταση τους συντέλεσαν στην ολοκλήρωση αυτού του έργου. Ιωάννα Αρ. Γιαρένη /Εργαστηριακή Συνεργάτιδα ΤΕΙ Αθήνας "Η πραγματική πηγή των δικαιωμάτων είναι το καθήκον.

Αν όλοι εκπληρώνουμε, τα καθήκοντα μας, θα είναι εύκολο να επιτύχουμε το σεβασμό των δικαιωμάτων μας. Αν, παραμελώντας τα καθήκοντα μας, διεκδικούμε τα δικαιώματα, μας, θα μας διαφύγουν. Σαν του φωσφορισμούς, που όσο περισσότερο τους κυνηγάμε τόσο περισσότερο ζε-μακραίνουν από εμάς." Μαχάτμα Γκάντι, 1869 -1948

η συγγραφέας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

Tο νομικό status της γυναίκας κατά τα αρχαία ελληνικά δίκαια,

το νομικό status της γυναίκας κατά το ρωμαϊκό δίκαιο,

το νομικό status της γυναίκας κατά το βυζαντινό δίκαιο,

γυναίκα και αστικά δικαιώματα,

γυναίκα και εργασιακά δικαιώματα,

γυναίκα και πολιτικά δικαιώματα.